علم و فوتبال

کتاب علم و فوتبال

فوتبال محبوب­‌ترین ورزش در سطح جهان است و مردمی از همه کشورها به بازی فوتبال در مکان‌های مختلف می‌پردازند. خط تولید فوتبالیست­‌های جوان بدون وقفه به تولید بازیکنانی می‌­پردازد که امیدوارند روزی جایگزین ستاره‌های نامدار حال حاضر فوتبال شوند. تأکید این خطِ تولید، بیشتر بر رویکرد کسب قهرمانی توسط تیم اول باشگاه بوده است.

اما تمرکز بر فوتبال در رده‌های پایه از زمانی افزایش بیشتری پیدا کرد که نگاه حرفه‌­ای و علمی به تمرین و آموزش رواج یافت. از آن زمان بود که مربیان­، والدین و مدیران به حمایت از برنامه‌های شناسایی و پرورش استعدادها پرداختند.

این حمایت‌ها از اوایل دهه 1980 ظهور کردند و در هزاره جدید نیز ساختار­ها و برنامه‌­های توسعه­‌ای بسیار پیشرفت‌های به وجود آمده‌اند که سرمایه‌گذاری خوبی روی آن­ها انجام شده است. این ساختارها و برنامه‌ها دارای پشتوانه علمی بسیار قوی هستند که از طرف مربیان یا پژوهشگران وابسته به باشگاه‌ها تأمین می‌شود. بسیاری از اطلاعاتی که این افراد به دست می‌آورند هرگز در مجامع عمومی افشاء نمی‌شوند و تنها مدیران و کادر فنی باشگاه به آن دسترسی دارند. آیا تا به حال از خود نپرسیده‌اید که چگونه مسئولین باشگاه بارسلونا لیونل مسی، بازیکن اعجوبه خود را، در زمانی که کودکی ضعیف و بیمار بود به عنوان بازیکنی آینده دار شناسایی نموده و با چه روش‌هایی او را تبدیل به یک ستاره کردند؟ آیا جنبه‌هایی از علم وجود دارد که بتوان با بهره‌گیری از آنها دست به عمل مشابهی در سایر کشورها مانند ایران زد؟ و نهایتاً سئوال اصلی این است که چگونه می‌توان به اسرار موفقیت در رده‌های پایه که پشتوانه تیم بزرگسالان باشگاه هستند دست یافت؟

علم و فوتبال

بنابراین بدون شک کتابی که جنبه­‌های علمی اساسی فوتبال در رده‌های پایه را مدنظر قرار دهد مورد نیاز است. در طول سال‌های اخیر، کتاب های زیادی در زمینه فوتبال به چاپ رسیده‌اند که اغلب آنها تعداد نامحدودی از فعالیت‌ها و تمرینات فوتبال را معرفی کرده اند. امروزه، اینگونه تمرینات به آسانی در کامپیوترهای خانگی قابل دسترس هستند و هزاران وب­سایت ویژۀ فوتبال، به جنبه‌های مختلف این ورزش جذاب پرداخته‌اند. با این وجود، شگفت‌آور است که اطلاعات مربوط به علم فوتبال در رده‌های پایه، به میزان بسیار کمی انتشار یافته است. با وجود تأکید بر این بخش مهم از بازیکنان فوتبال، نیاز مبرمی به پرکردن این شکاف در ادبیات وجود دارد.
از سوی دیگر، پاداش مالی برای مربیگری، در فوتبال حرفه‌­ای تنها به تیم اول بزرگسالان باشگاه ها محدود می‌شود. بنابراین، مربیانی که بهترین دستمزد را می­‌گیرند، معمولاً در این سطح به کار گرفته می‌شوند. از آنجا که فوتبال حرفه‌­ای، ویترینِ این بازی است، تغییر این وضعیت دشوار است. اما چند سالی است که باشگاه‌های بزرگ دنیا (نظیر بارسلونا، منچستر یونایتد، بایرن مونیخ و امثال آنها) توجه ویژه ای را به مربیان خود در رده‌های پایه معطوف کرده‌اند. حاصل این سرمایه‌گذاری را می‌توان در تعداد زیاد بازیکنان تیم اصلی باشگاه بارسلونا دید که در تیم‌های پایه همین باشگاه رشد و پرورش یافته اند. ایران از وجود تنوع بالای اقلیمی و اقوام مختلف در گوشه و کنار خود که هر کدام ویژگی‌های جسمانی و روانشناختی متفاوتی دارند، برخوردار است. این خصوصیات باعث شده تا کشور ما گنجینه عظیمی از پسران و دختران مستعد برای ورزش‌های گوناگون را در خود جای دهد. پس تعجب‌آور نیست که با اختصاص دادن اندکی توجه به رده‌های پایه در ورزش به نتایج چشمگیری دست یابیم که اکنون حتی در ذهن خیلی از افراد نمی‌گنجد. برای دست یابی به این مهم استفاده از تجربیات باشگاه های موفق در سطح جهان و ترکیب این تجربیات با توانمندی های بالقوه بومی امری حیاتی است.

کتاب علم و فوتبال «اسرار موفقیت در رده‌های پایه»، حاوی مفاهیم علمی اساسی و مسائل مهم برای برنامه ریزی تمرینات در رده‌های پایه می باشد. در اولین گام برای تألیف این کتاب، کنکاش گسترده‌ای در کادر فنی، اجرایی و پژوهشی باشگاه های موفق جهان انجام شد تا علوم و تخصص‌های زیربنایی آنها شناسایی شود. در نتیجۀ این بررسی دقیق مشخص شد که تقریباً همه این باشگاه‌ها از افرادی متخصص در زمینه‌های خاص علمی و فنی استفاده می‌کنند. گذشته از جنبه‌های فنی، در مجموع دوازده علم مختلف شناسایی شد که بهره گیری از متخصصان آنها جزئی اساسی در فرایند آموزش بازیکنان در رده‌های پایه است. این علوم به دو دسته تقسیم می‌شود: الف) علوم جسمانی (رشد حرکتی، فیزیولوژی، تغذیه ورزشی، طب ورزشی، آمادگی جسمانی و مسائل ویژه بانوان) که در بخش اول بررسی می شوند. ب) علوم فراجسمانی (یادگیری حرکتی، روانشناسی ورزشی، علوم شناختی، تعلیم و تربیت، مدیریت ورزشی و استعدادیابی) که در بخش دوم به آنها پرداخته می‌شود. کتاب‌های زیادی در مورد هر کدام از این علوم وجود دارد که با مطالعه آنها می‌توانید اطلاعات جامعی را به دست بیاورید. اما تا کنون جزئیاتی از این حیطه‌های تخصصی که می‌توانند در آموزش فوتبالیست‌ها در رده‌های پایه استفاده شوند انتشار نیافته است. از اینرو، کتاب حاضر، قصد دارد تا این مهم را محقق سازد.

در اینجا ما نه قصد داریم و نه امکان‌پذیر است که حیطه‌های دانشی که فصول کتاب را تشکیل می‌دهند را به طور مفصل بررسی کنیم. بلکه در هر فصل بخش‌هایی از یافته‌های دانشمندان آنها که در زمینه فوتبال در رده‌های پایه بیشترین کاربرد را دارد به طور خلاصه بیان شده‌اند. اما جهت آشنایی خوانندگان محترم، تعاریف آنها، به عنوان علم، در ذیل آمده است:
رشد حرکتی: یکی از شاخه‌های علم که به تغییر و ثبات در رفتار حرکتی در اثر افزایش سن – از تشکیل نطفه تا مرگ- می‌پردازد.
فیزیولوژی ورزشی: عبارت است از مطالعه و بررسی آثار تمرین و ورزش بر بدن. فیزیولوژی ورزشی به طور اخص واکنش‌ها و تطابق‌های بدن نسبت به تمرین از سطح سیستمی تا زیر سلولی را مورد توجه قرار می‌دهد.
تغذیه ورزشی: علمی است که به اصول دریافت مواد غذایی مختلف (شامل نسبت‌ها، اندازه‌ها و غیره) برای به حداکثر رساندن عملکرد ورزشکاران می پردازد.
طب ورزشی: یکی از قلمروهای در حال رشد مرتبط با ورزش است که ابعاد علمی و طبی تمرین و عملکرد ورزشی را در بر می‌گیرد. متخصصان طب ورزش، پیشگیری و درمان آسیب‌های ورزشی را مورد توجه قرار می‌دهند.
آمادگی جسمانی: کیفیتی متشکل از اجزای متعدد است. عناصر آمادگی جسمانی به دو طبقه تقسیم می‌شوند: عناصر مرتبط با تندرستی و اجزای وابسته به اجرای مهارت حرکتی.
مسائل ویژه بانوان: به ویژگی‌ها، نیازها و تطابق‌های بانوان در ورزش و تفاوت آنها با مردان می‌پردازد. این مسائل شامل تأثیر تمرین بر چرخه ماهانه، سه‌گانه ورزشکاران زن و مواردی از این قبیل می‌شود.
یادگیری حرکتی: شاخه علمی است که با یادگیری مهارت‌ها در نتیجه تمرین و شیوه‌ای که مهارت آموخته می‌شود (راهبردهای آموزشی) سر و کار دارد.
روانشناسی ورزشی: علمی رفتاری است که اصول روان شناسی، یادگیری، عملکرد و رفتار انسانی را در ورزش و زمینه‌های مربوط به ورزش به کار می‌برد.
علوم شناختی: مجموعه علومی است که به عمل یا فرایند شناختن، افکار و احساسات انسان می‌پردازد.
تعلیم و تربیت: علمی است که به نحوه آموزش به شکل ساختارمندِ آن می‌پردازد.

مدیریت ورزشی: مسائلی پیرامون رهبری، برنامه ریزی، اجرا و سایر موضوعات مدیریتی در زمینه های ورزشی را بررسی می‌کند.
استعدادیابی ورزشی: شاخه‌ای از دانش است که هدف آن شناسایی ورزشکارانی با پتانسیل تبدیل شدن به بازیکن نخبه است.
در پایان متذکر می‌شویم برخی از اطلاعاتی که در این کتاب ارائه شده است بسیار تخصصی هستند و یک مربی در رده‌های پایه لزوماً نیاز به تسلط کامل به آنها ندارد. فراموش نکنیم که در بسیاری از باشگاه ها افرادی در هر کدام از حیطه‌های مطرح شده در این کتاب اشتغال دارند که سال‌ها به تحصیل و پژوهش در زمینه تخصصی خود پرداخته‌اند. در مورد هر یک از فصول این کتاب منابع بسیاری وجود دارد، اما آنچه در اینجا بیان شده است چکیده‌ای از مهمترین یافته‌های علمی است که در فوتبالیست‌های رده‌های پایه از 5 تا 18 سالگی کاربرد دارد و مطالعه آنها به مربیان و تمرین‌دهندگان کمک می‌کند تا دید جدیدی در حرفه خود پیدا کنند. امیدواریم این تلاش مورد پسند و اقبال حداقل بخشی از جامعه بزرگ فوتبال ایران واقع شود.

فوتبال از گذشته تا امروز
فوتبال به عنوان یک ورزش پر تحرک و بانشاط شناخته می‌شود و امروزه یکی از محبوب‌ترین ورزش‌ها در سراسر جهان است. به طوری که در اکثر کشورها به جزئی جدایی ناپذیر از برنامه‌های تربیت بدنی مدارس بدل شده است. ضمن اینکه بسیاری از کودکان و نوجوانان در ساعات خارج از مدرسه نیز به این ورزش مفرح می پردازند.
فوتبال دارای تاریخچه غنی و کهنی است. سربازان چینی در حدود 2000 سال پیش ورزشی انجام می دادند که آنرا تسوچو می‌نامیدند. تسو یعنی ضربه زدن با پا و چو یعنی توپ یا هر شی گوی مانند. حتی قبل از چینی‌ها، رومی‌ها به یک بازی شبیه فوتبال موسوم به «هارپاستام» می‌پرداختند. بر طبق گزارش‌های موجود جولیوس سزار از این بازی جهت تمرین دادن به نیروهای نظامی خود استفاده می‌کرده است. هیچکس دقیقاً زمان شروع فوتبال را نمی داند و مورخان تا آنجایی که نوشته اند در روستاهای انگلیسی حدود 1000 سال قبل بازی با توپ وجود داشته است و بعد از مدتی تیم‌های مختلف روستایی شروع به مسابقه دادن کردند. در قرن 14 میلادی این بازی به قدری محبوب شد که پادشاه انگلیس آنرا غیر قانونی خواند. ولی مردم هیچ توجهی به آن نکردند و مجذوبیت این بازی به حدی بود که علی رغم غیر قانونی بودنش به خصوص میان روستاییان بازی می‌شد و حکومت پادشاهی در سال 1572 مجبور به تسلیم در مقابل خواسته مردم شد و فوتبال را قانونی اعلام کرد.

در دهه 1800 مدرسه‌های معروف انگلیس این ورزش را به عنوان تفریح محصلان در برنامه درسی گنجانیدند. یک کشیش از شهر منچستر به نام ویلیام وب الیس در دهه 1830 که بیشتر به خاطر خدمات خود به ورزش راگبی معروف است از بنیانگذاران فوتبال نوین بود. بریتانیایی‌ها اولین افرادی بودند که به ورزش فوتبال پرداختند و به خاطر اشتغال عده زیادی از آنها به دریانوردی این ورزش را به دیگر نقاط جهان نیز انتقال دادند. در سال 1885 قانون حرفه‌ای شدن تیم‌های فوتبال تصویب شد و در سال 1890 به حد تقریبی امروز خود رسید و بالاخره در سال 1901 بازی تاتنهام و شفیلد یونایتد 100.000 تماشاچی را در کریستال پالاس لندن هنگام فینال باشگاه ها به طرف خود جلب کرد. بعد از آن این ورزش به سرعت در کل قاره اروپا و سپس سراسر جهان پخش شد. در تاریخ 21 ماه می سال 1904، فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا) با شرکت فرانسه، بلژیک، هلند، دانمارک و اسپانیا تشکیل شد و 25 سال بعد اعضایش به 130 کشور (از جمله ایران) رسید. فیفا که با هدف وضع قوانین و مقرراتی برای ادارۀ ورزش فوتبال تأسیس گردید نقش مهمی در متحد کردن سراسری فوتبال دارد. امروزه فیفا مسئولیت تمامی بازی‌های بین‌المللی از جمله جام جهانی، که هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود، را داراست. تا قبل از جام جهانی سال 2014 برزیل، تنها هفت کشور توانسته‌اند قهرمان این مسابقات شوند: اروگوئه، آرژانتین، برزیل، آلمان، انگلستان، ایتالیا و اسپانیا. اگرچه آنها در تاریخ جام های جهانی بالاترین جایگاه را دارند اما بخش اعظم جامعه فوتبال، میلیون‌ها نفر افرادی هستند که در کشورهای گمنام و در زمین‌های خاکی فوتبال بازی می‌کنند.

در سالیان اخیر رشد و توسعه قابل توجهی در علوم ورزشی و همچنین جهان فوتبال ایجاد شده است. از دهۀ 1980 به این سو برای صنعت فوتبال و تمامی متخصصین این ورزش آشکار شده است که دیگر نمی‌توانند بر روش‌های سنتی مرسوم در دهه‌های قبل اتکا کنند. مربیان و تمرین دهندگان بیش ار پیش به سمت به کارگیری رویکرد علمی در راه آماده‌سازی برای مسابقات پیش رفته‌اند. در نهایت باشگاه‌هایی که با زمان پیش رفتند بر دیگر باشگاه‌ها مزیت و برتری یافته و به موفقیت نائل شدند. نتیجه اینکه در سال 1987 اولین همایش جهانی علم و فوتبال در لیورپول انگلستان برگزار شد که نمایشگر سنگ بنایی برای کاربرد علم در فوتبال بود. همچنین اولین مدرک دانشگاهی در رشته علم و فوتبال در سال 1991 در دانشگاه جان مورس لیورپول به دانشجویان این رشته اعطاء شد. در حال حاضر در کشور ما نیاز به وجود مراکز آموزشی که دانش پژوهان را به تحصیلات آکادمیک در زمینه‌های علمی فوتبال مجهز کنند احساس می‌شود. به طور یقین می‌توان گفت که جنبه های مختلف فوتبال از به کارگیری علم و دانش بهره می‌برد و امروزه فوتبال به علوم گوناگون (مانند روانشناسی، طب و غیره) وابسته است.

آنچه در کتاب علم و فوتبال می خوانید :

بخش اول: جنبه‌های جسمانی
آنچه در این بخش می‌خوانید
1 رشد جسمانی و حرکتی
2 فیزیولوژی ورزشی
3 تغذیه‌ی ورزشی
4 طب ورزشی
5 آمادگی جسمانی و بدنسازی
6 مسائل ویژه بانوان

بخش دوم: جنبه‌های فرا جسمانی
7 یادگیری حرکتی
8 روانشناسی ورزشی
9 علوم شناختی
10 تعلیم و تربیت
11 مدیریت ورزشی
12 استعدادیابی

تالیف: داریوش سودی, دکتر امیر وزینی طاهر, علی اکبر مشایخ