ارگونومی در ورزش و فعالیت بدنی

ايده‌ي تدوين کتاب ارگونومی در ورزش و فعالیت بدنی به دوره طولاني از تجربه‌ام مربوط است. در طول مدت زمان مطالعات حرفه‌اي که ميان ارگونومي و علم ورزش مربوط مي‌شود، شکافي ميان اين حوزه‌ها به صورت يک پروژه منطقي به نظرم رسيد. اين تصور از کتاب خاموش تا ارائه پيشنهاد از سوي لوتن رابرتسون در دفتر نشر باقي ماند. انگيزه‌ي نوشتن اين کتاب اين فرصت را به گرد هم آوردن نگرش‌هاي مشترک در ارگونومي و علوم ورزشي به طوري که منافع مشترک را رقم زد، مربوط مي‌شود.
هدف اين کتاب آماده‌سازي خواننده با اطلاعات تحقيقات پايه‌اي بر چگونگي دامنه مباحث ارگونومي در ورزش و فعاليت‌ هاي تفريحي و نقش ارگونومي در اين حوزه‌هاست. هدف اين است كه اطلاعات مبتني بر تحقيق را در مورد نحوه استفاده از روش ارگونوميك براي بهبود عملكرد جسماني و افزايش ايمني در اختيار خواننده قرار دهيم. محتواي اين کتاب بطور گسترده شامل اصول و مفاهيم پايه در ارگونومي کلاسيک به مشکلات معاصر در جمعيت‌هاي خاص مربوط مي‌شود و شامل مسائل مربوط به طراحي، ارزيابي و آموزش در ورزش‌هاي رقابتي و در اوقات فراغت و ساير فعاليت‌هاي جسمي است. در اين رابطه ويژگي‌هاي جسماني بدن و فاكتورهاي محدود كننده عملكرد مد‌نظر قرار مي‌گيرند. مفاهيم اساسي، شرايط و اصول ارگونوميك ارائه مي‌شوند و با فعاليت جسماني مرتبط مي‌شوند. فاكتورهاي ريسك صدمه در رابطه با مكانيك بدن در فعاليت‌هاي جسماني مختلف شناسايي مي‌شوند و تعاملات بين فرد، كار و محيط مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌گيرد. تاكيدي براي پيشگيري از صدمه و حفاظت فردي در بررسي تجهيزات ورزشي و محيط‌هاي ورزشي صورت مي‌گيرد. راحتي، بازدهي و ايمني در راستاي معيارهاي سيستم‌ها بررسي مي‌شوند كه موضوعات طراحي با آن مرتبط مي‌باشند. موضوع كلي شامل تقاضا براي بهبود عملكرد، بازدهي بهينه، افزايش راحتي، كاهش صدمات ورزشي و تمريني مي‌باشد.

اين متن توضيح مي‌دهد كه چگونه ابزار عملي ارگونومي مي‌تواند در سطوح مختلفي از يك پايه وسيعي از آناليز سيستم‌ها با انطباق كارهاي مشخص و مشخصات فردي به كار رود. مثال‌هايي از فعاليت‌ها و رويدادهايي ارائه مي‌شوند كه به طور بالقوه‌اي براي سلامت و رفاه انسان مضر هستند. خواننده طرحي از روش‌هايي براي ارزيابي ريسك در چنين شرايط و روش‌هايي براي سرو كار داشتن با استرس، حذف خطرات و ارزيابي چالش‌هاي پيشنهادي توسط محيط‌هاي كاري خاص به دست مي‌آورد.
اين كتاب به سه بخش اصلي تقسيم مي‌شود. در بخش I، تاكيد روي ريسك و ايمني، روش‌هاي ارزيابي، و پذيرش معيارهاي پيشگيرانه مي‌باشد. بخش II روي ارگونوميك ورزش متمركز مي‌كند و طراحي مناسب محيطي كه كاربر در ذهن دارد و نيازهاي جمعيت‌هاي خاص مانند يك بافت باليني را در بخش III خاطر نشان مي‌كنيم. اوج و نقطه عطف متن شامل يكپارچگي مفهوم به طور كلي و متمركز سازي توصيه‌ها در مورد ابزار استفاده شده در شرايط عملي مي‌باشد.
اين كتاب براي دانشجويان و فارغ التحصيلان رشته ارگونوميك مناسب است و برنامه‌هاي آموزشي فاكتورهاي انساني و همچنين متخصصين ارگونوميك را در كار حرفه‌اي مورد مخاطب قرار مي‌دهد. اين كتاب اصولا در اين سطوح در علوم ورزشي و براي دانشجويان در برنامه‌هاي مختلطي مانند فناوري ورزشي و مهندسي ورزشي مناسب مي‌باشد. مربيان تربيت بدني، روان درمان‌ها، مربيان فردي، سردمداران ورزشي، حاميان علوم ورزشي و پرسنل توسعه ورزشي نيز مي‌توانند از موضوعات اين كتاب بهره‌مند شوند. مفهوم چند رشته‌اي براي متخصصين بيومكانيك، فيزيولوژيست‌ها، و دانشمندان رفتاري در دوره‌هاي عناوين خاص جذاب خواهد بود. اگرچه اين كتاب داراي اهداف وسيعي مي‌باشد، اما هر يك از عناوين ذكر شده به طور عميقي مد نظر قرار مي‌گيرند تا منطقي را براي راه‌حل‌هاي ارگونوميك و سوالات پرسيده شده در اختيار خواننده قرار دهد.

حرکت و جنبش از ويژگي‌هاي حيات انسان و عاملي براي رشد و سلامت و نشاط اوست. همان گونه که انسان نيازمند حرکت است، منع او از حرکت، نه تنها موجب توقف رشد، بلکه سبب بروز ناهنجاري‌ها، افسردگي و از دست رفتن شور و نشاط زندگي وي مي‌گردد. عصر حاضر با مدد تکنولوژي مي‌رود تا انسان کوچکترين فعاليت‌ها را نيز به دست ماشين سپرده و خيال خود را از بابت تحرک و پويايي آسوده سازد و غافل از اينکه اشکال کار در همين امر است. امروزه دانشمندان و پژوهشگراني که نگران سلامتي آينده جامعه اند، کم نيستند و در تکاپوي اين مهم هستند که مي‌شود در کنار ماشيني شدن اعمال باز هم تحرک و حداقل جنبشي را که براي سالم ماندن مفيد است داشت.
مبحث ارگونومي در ديد کلي و آنتروپومتري به طور مشخص، نزد پژوهندگان و طراحان بزرگ صنايع داراي پيشينه‌اي بس طولاني است. ارگونومي، دانش چند رشته‌اي است که اطلاعات مربوط به ظرفيت‌هاي هر انسان (توانايي‌ها، محدوديت‌ها و ظرفيت‌هاي فيزيکي و رواني) را گردآوري کرده و آن‌ها را درطراحي مشاغل، محصولات، سيستم‌هاي در ارتباط با انسان، مکان‌هاي کار و تجهيزات با هدف پيشگيــري ازبروز مسايل و مشکلات، و آسيب‌هاي مربوط به سلامتـي و بهبود و بهينه سازي کارائي، بهره وري و کيفيت بکار مي‌برد. اين دانش به‌عنوان رشته‌اي از علوم که با بدست آوردن بهترين ارتباط ميان کارگران و محيط کاري شان، مرتبط است تعريف مي‌شود. ارگونومي با ارزيابي قابليت‌ها و محدوديت‌هاي انسان (بيومکانيک و آنتروپومتري)، استرس‌هاي کاري و محيطي (فيزيولوژي کار و روانشناسي صنعتي)، نيروهاي استاتيک و ديناميک روي بدن انسان (بيومکانيک)، احتياط(روانشناسي صنعتي)، خستگي (فيزيولوژي کار و روانشناسي صنعتي)، طراحي و آموزش و طراحي ايستگاه کاري و ابزارها (آنتروپومتري و مهندسي)، سر و کار دارد.
چشم‌انداز علم ورزش و وجوه مشترک آن با رشته ارگونومي سال‌ها پيش طرح‌ريزي شده بود. دانش ارگونومي به معني بکار بردن علوم بشري در مورد افراد يا گروه‌ها در محيط کار است. اين محيط مي‌تواند از حوزه‌هاي شغلي تخصصي به زمينه‌هاي خانگي، ورزشي و تفريحي گسترش يابد. علوم بشري دربرگيرنده اصولي چند هستند که خود شامل کالبدشناسي کاربردي، بيومکانيک، فيزيولوژي، روانشناسي و علوم اجتماعي مي‌شوند. حوزه وسيعي که دانش ارگونومي در برمي‌گيرد از اطلاعات حاصل از ديگر فناوري‌ها و اصول فرعي از مهندسي و طراحي صنعتي گرفته تا علم اطلاعات و علم اعصاب استفاده مي‌کند. درون مايه اصلي دانش ارگونومي صرف نظر از قاعده بکار گرفته شده عبارت است از تمرکز بر فرد و فعاليت مورد نظر. در قديم ورزش و تفريح بکلي از فعاليت شغلي در زندگي اشخاص جدا انگاشته مي شدند. شرکت گسترده افراد در فعاليت‌هاي ورزشي، تمريني و تفريحي در قرون اخير ارزيابي مجدد عوامل انساني در اين حوزه‌ها را ناگزير ساخته است. در اين برهه از زمان توسعه ورزش حرفه‌اي که امروزه بعنوان تفريحي جمعي پذيرفته شده است نيز افزايش يافته است. به موازات اين توسعه‌ها، رويکرد نظام‌مند و فزاينده‌اي در جهت آماده‌سازي ورزشکاران براي فعاليت‌هاي رقابتي و تحليل استرس‌هايي که مکان‌هاي ورزشي بر شرکت‌کنندگان اين فعاليت‌ها وارد مي‌آورند بوجود آمده است.
تجهيزات ورزشي طيف وسيعي از وسايل را دربر مي گيرند که در تمرين و مسابقه بکار مي‌روند و از نظر پيچيدگي از تجهيزات ساده تا مصنوعات کمکي که بوسيله کامپيوتر کنترل مي‌شوند توسعه مي‌يابند. تجهيزات مذکور براي ارتقاي قابليت‌هاي انسان بکار مي‌رود و مهارت در استفاده از آن‌ها مشخصه‌اي ضروري در ورزش است. مهارت‌هاي موثر در استفاده از اين تجهيزات در پرش با نيزه برخي از فعاليت‌ها در مسابقات دو و ميداني، ورزش‌هاي مستلزم راکت مانند بدمينتون، اسکواش و تنيس و نيز فعاليت‌هايي مانند گلف و هاکي مشاهده شده‌اند. خواه فعاليت مورد نظر مستلزم پرتاب شدن و يا کشيده شدن اعضاي بدن انسان باشد بايد متناسب با کاربر آن طراحي شود تا عملکردي ايمن و موثر انجام گيرد. در صورتي که تجهيزات ورزشي با نيازها و ويژگي‌هاي فردي مطابقت يابند که طي آن از فشار فيزيکي جلوگيري مي‌شود، صدمات احتمالي مي‌توانند بوسيله طراحي مناسب پيش‌گيري شوند. ممکن است اين مطابقت نيازمند گستره‌اي از توليدات در محدوده استانداردهاي حاکم باشد.
اين كتاب توضيح مي‌دهد كه ارگونومي چيست و چگونه متخصصين ارگونومي مشكلات عملي را در محل كار حل مي‌كنند و چگونه اصول ارگونومي با مفهوم فعاليت‌هاي ورزشي و فعاليت‌هاي جسماني ديگر به كار مي‌روند. ضمن اينکه حاوي اطلاعات در مورد ابزاري است كه مي توانند براي افزايش ايمني و بازدهي در عملكرد فعاليت‌هاي مختلف جسماني استفاده شود.

آنچه در کتاب ارگونومی در ورزش و فعالیت بدنی می خوانید:

بخش اول : عوامل خطرزا
فصل اول: ویژگی‏ های فیزیکی ساختارهای انسانی
فصل دوم: سلامت و ایمنی
فصل سوم: استرس محیطی
فصل چهارم: ریتم‏ های شبانه روزی
بخش 2: دانش ارگونومی در زمینه ورزش
فصل پنجم: الگوهای ارگونومی و الگوهای تمرین در زمینه ورزش و فراغت
فصل ششم: استرس حاصل از رقابت و تمرین کردن در ورزش
فصل هفتم: تجهیزات ورزشی و سطوح بازی
بخش سوم: ارگونومی در فعالیت‏ های جسمانی
فصل هشتم: بدنسازی برای کار
فصل نهم: جمعیت ‏های خاص
فصل دهم: جنبه‏ های بالینی
فصل یازدهم: چشم ‏انداز کلی نگر و تغذیه‏ ای دانش ارگونومی

تالیف: توماس ریلی
مترجم: پرفسور حیدر صادقی